13.5 AGÂH EFENDİ

Doğal olarak hangi ansiklopediyi açsanız  Agah Efendi karşınıza çıkacaktır.  Çünkü Agah Efendi, ilk hususi Türkçe gazete olan  Tercüman - ı  Ahval'in kurucusu, Posta Nazırı ve  ilk Türk posta pullarını çıkaran devlet adamı.

Ansiklopediler çok iyi kaynak olmalarına karşın genelde birbirlerinin aynı oluyor.    Halbuki Matbuat U. M. Müşavirlerinden Server İskit'in, "Hususi ilk türkçe gazetemiz 'Tercümaniahval' ve Agah Efendi" adlı kitabı Agah Efendi    üzerine yazılmış çok sayfalı özel bir yapıt.    Ayrıca kapağında Agah Efendi'nin renkli bir fotoğrafı var.       (Server İskit, "Hususi ilk türkçe gazetemiz Tercümaniahval' ve Agah Efendi" Ulus Basımevi,  Ankara, 1937.)

Beni çok heyecanlandıran bu kitaba sonra döneceğim.   Ama önce Agah Efendi hakkında,  özetlediğim, ansiklopedik bilgileri vermek istiyorum. (Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Devirler / İsimler / Eserler / Terimler, Cilt 1, Dergah Yayınları, s.41)

“Agah Efendi.   Gazeteci.  (İstanbul 1832 --  Atina 1885).

Yozgatlı Çapanzade Ömer Hulusu Efendi'nin oğlu.  Beyoğlu Tıbbiye Mektebi'nin hazırlık sınıflarına devam etti. Tahsilini yarım bırakarak Babıali Tercüme Odası'na memur  olarak girdi.  1853'de Paris Sefiri Maiyet Katibi olarak Fransa'ya gitti. 1860’da Tercüman  -  ı  Ahval Gazetesi'ni çıkardı.  Gazetenin ilk yirmidört nüshasında İbrahim Şinasi Efendi'nin makaleleri yayımlandı.

Agah Efendi, ilk özel Türk gazetesinin sahibi olması dolayısı ile, gazetecilik mesleğinin kurucusu sayılmıştır. Gazeteyi yayımlarken bir taraftan da çeşitli memuriyetlerde bulundu.  1861'de Postahane  -  i  Amire Nazırı oldu.   Posta idaresinin  millileştirilerek yerli posta teşkilatının kurulmasını savundu. 1862'de ilk Türk posta pullarını çıkardı.

Bu arada Namık Kemal ve arkadaşlarının kurdukları Yeni Osmanlılar Cemiyeti'ne girmişti.   Namık Kemal ve Ziya Paşa'nın 1867'de, Mısırlı Prens Mustafa Fazıl Paşa ile birleşip, Ali Paşa hükümeti aleyhine çalışmak üzere Paris'e kaçmaları üzerine, aynı cemiyete üye olduğu gerekçesi ile Divan  - ı  Muhasebat üyeliğinden azledildi.  Bu azilden on dört gün sonra Ali Suavi ve diğer bazı arkadaşları ile Paris'e kaçtı.   Namık Kemal ve Ziya Paşa ile beraber  Paris'te "Muhbir", Londra'da "Hürriyet" gazetelerinin yayımında çalıştı. 1885'de Atina'ya Elçi olarak gönderildi.  Aynı sene içinde orada vefat etti.“

***
Sayın İskit kitabında,  Agah Efendi’nin ilk hususi, özü Türk ve dili Türkçe gazeteyi tesis ettiğini, ilk siyasi baş makaleleri yazdığını ve “milli gazeteciliğimizin ilk patronu, ilk baş muharriri,  ilk tahrir müdürü,   ilk muharriri,  ilk muhabiri ve topyekün; piridir"  diyor.

“Postacılığımızı Avrupai bir şekilde ilk defa tanzim eden Agah Efendi'yi Türk postacılığının da piri addetmek bir hakşinaslık olur” dedkten sonra,  gazetecilik alemimizde efendi sıfatının çok kerre patron manasına kullanıldığının söylüyor.

***
Bu satırları yazdığım günlerde sevgili Abdullah Öztemiz'den bir not daha geldi:
Agah Efendi'nin oğlunun Şura - yı  Devlet Azası Mirasyedi Süleyman bey, onun da oğlunun ünlü yazar Münir Süleyman Çapanoğlu olduğunu, Münir beyin 1884 - 1973 yılları arasında yaşadığını  ve Feriköy Mezarlığı'na gömüldüğünü bildiriyordu.

Bu kadarcık bilgi bile insanı mutlu ediyor.

Türk gazeteciliğinin 100. yılı nedeniyle çıkartılan "İlk Gün Zarfı". Bu zarfı sevgili kuzenim Taylan Emcioğlu sağladı. Kendisine çok teşekkür ederim.

Agâh Efendi'nin Divanyolu'nda II. Mahmut Türbesindeki mezer taşı.
Üzerindeki yazı:
Rütbe-i bâlâ ashabından
Atina Sefiri iken irtihâl-i dâr-ı bekâ eden
merhum ve mağfur Agâh Efendi'nin ruhu için Fatiha.
5 Rebiulevvel 1303 (1887)
Bunu ve diğer resimleri kız kardeşim Hatice Mualla Görkey çekti.) 

Mezar taşının uzaktan görüntüsü.

Mezar taşının yandan görüntüsü.